چگونگی مواجهه باخطاهای پزشکی در دنیا
انسان و خطا مترادف یکدیگرند؛ تقریبا روزی وجود ندارد که ما در زندگی روزمره خود دچار خطا و اشتباه نشویم، چه از جنبه فیزیکی و چه از جنبه روانی اعمالمان اما خطا با مسئولیت نیز رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. خطاهایی که در مسئولیت‌های بزرگ رخ می‌دهد ابعاد بزرگ‌تر و غیرقابل جبران‌تری دارد.
خطاهای پزشکی که ممکن است از سوی تمامی کادرهای بیمارستانی و درمانی سر بزند تحت‌عنوان خطاهای انسانی مرتبط با سلامت، دسته‌بندی می‌شوند. این خطاها انواع مختلفی دارند، از کوچک تا بزرگ اما علت بیشتر آنها ضعف در تشخیص و درمان است.
خطای پزشکی به عارضه‌ای جانبی و قابل پیشگیری با مراقبت گفته میشود، خواه مضر‌بودن خطا برای بیمار آشکار باشد یا نه. این خطا می‌تواند شامل یک تشخیص نادرست یا ناقص، درمان نادرست یک بیماری، مصدومیت، سندرم، رفتار، عفونت یا ایجاد بیماری‌های دیگر باشد. آماری از سازمان بهداشت جهانی وجود دارد که نشان می‌دهد در سال 2014 در سطح جهانی، 142هزار نفر از عوارض جانبی درمان پزشکی جان خود را از دست داده‌‌اند
این آمار 94هزار نفر نسبت به سال 1990 افزایش نشان می‌دهد اما مطالعات مستقل دانشگاهی در آمریکا می‌گوید که در سال 2016 تنها در این کشور 251,454 مورد مرگ به علت خطای پزشکی ثبت شده است؛ عددی وحشتناک که نادرست بودن آمار پیشین را اثبات می‌کند. گزارش سال 2000 یک مؤسسه پزشکی نقطه آغازی بود به نگرانی جامعه جهانی درباره خطاهای پزشکی.
این مؤسسه تخمین زده بود که تنها در بیمارستان‌های آمریکا هرسال 44هزار تا 98هزار خطای پزشکی منجر به مرگ قابل پیشگیری، به وقوع می‌پیوندد و یک میلیون مصدومیت ناخواسته تنها دریک سال در آمریکا عامل نگرانی دوم بود. مؤسسه دیگری، تحقیقاتی مشابه را در بریتانیا انجام داد؛ 850هزار خطای پزشکی در بیمارستان‌های این کشور رخ می‌دهد که بیشتر از 2میلیارد پوند هزینه اضافی دربردارد.
مخالفت پزشکان بلافاصله آغاز شد و آنها روی کلمه «قابل پیشگیری» بحث می‌کردند. مطالعه دیگری در سال 2001 از سوی انستیتو جهانی پزشکی صورت گرفت که نشان داد از هر 10هزار بیماری که به دلایل مختلف به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند یک بیمار می‌میرد که می‌توانست لااقل سه ماه یا بیشتر در شرایط خوب، نرمال و سلامت زندگی کند. سال 2006 مطالعات همین مؤسسه آشکار کرد که 1,5 میلیون نفر در جهان هرساله از خطاهای معمول پزشکی آسیب می‌بینند. آژانس تحقیقات و کیفیت مراقبت‌های سلامتی در سال 2002 گزارش داد که تقریبا 16درصد مرگ‌های بیمارستانی به نوعی با خطاهای انسانی مربوط هستند.
بهترین‌ها و بدترین‌های پزشکی جهان
آمریکا در بین کشورهای پیشرفته جهان، بدترین آمار خدمات پزشکی و خطاهای پزشکی را داراست. درواقع 9,7 درصد از عوامل مرگ‌ومیر در آمریکا ناشی از خطاهای پزشکی است. خطای پزشکی سومین قاتل بزرگ مردم آمریکا پس از بیماری‌های قلبی و سرطان است. با اختلاف فراوان بعد از خطاهای پزشکی، بیماری‌های تنفسی و تصادفات قرار دارند. عامل خطاهای پزشکی در بین مردم اتحادیه اروپا نیز به‌عنوان مشکلی برجسته شناخته میشود. در ایتالیا 97درصد، در لهستان 91 درصد و در لتونی 90 درصد به این مشکل اذعان دارند؛ یعنی حداقل 9 نفر از هر10 نفر. این آمار در بین کشورهای اسکاندیناوی بهتر است و نزدیک به نیمی از مردم به سیستم پزشکی خود اعتماد دارند.
آمار اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که 23درصد مردم اعلام کرده‌اند که به صورت مستقیم خود یا خانواده‌شان درگیر یک خطای پزشکی شده‌اند. 18درصد این افراد به مشکلی جدی برخوردند و 11درصد با عوارض مصرف داروی اشتباه مواجه شدند. به طور کلی در اروپا حوادث بیمارستانی شایع‌تر از حوادث ناشی از مصرف داروی نامناسب است. بیشترین تجربه خطای پزشکی اروپا در لتونی (32درصد)، دانمارک (29درصد)، لهستان (28درصد) گزارش شده است. درحالی که بیشترین خطای تجویز دارو در لتونی (23درصد)، دانمارک (21درصد) و استونی و مالت (18درصد) دیده میشود. اتریش با 11 درصد خطای پزشکی و هفت درصد خطای تجویز دارو، جزء کشورهای پیشرفته در این زمینه محسوب میشود. آلمان و مجارستان را می‌توان بهشت پزشکی و بیمارستانی جهان نام برد؛ کشورهایی که خطای پزشکی در آنها به‌ندرت اتفاق می‌افتد.
اشتباهت را بگو
مجموعه مطالعات صورت گرفته، دیگر جای بهانه‌ای برای فرار از خطاهای انسانی باقی نگذاشته بود. مؤسسات مختلف پزشکی کدهای خود را به روز‌رسانی کردند و دستورالعمل‌های جدیدی را ساماندهی کردند تا میزان این خطاها به حداقل برسد. نکته اصلی این کدها به رفتار عوامل درمانی و کادرهای پزشکی و بیمارستانی پس از بروز این خطاها بازمی‌گردد.
در دستورالعمل‌های نوین کدهایی وجود دارد که به پزشکان، پرستاران و تمامی عوامل مرتبط با حوزه سلامت توصیه می‌کند که در صورت ارتکاب اشتباه آن را بیان کرده و از پنهان کردن آن خودداری کنند چرا که عکس‌العمل به‌موقع در برابر اشتباه، می‌تواند در نجات جان انسان‌ها حیاتی باشد. در این دستورالعمل‌ها، علل اصلی خطاهای پزشکی به بخش‌های مختلفی از جمله بی‌تجربگی پزشکان و پرستاران، روش‌های نوین، سن بسیار بالا و پیچیدگی‌های مراقبت‌های فوری تقسیم شده‌اند. عوامل دیگری از جمله ارتباط ضعیف (چه در زبان گفتار خود بیمار یا پزشک)، پرونده‌های ناقص پزشکی، سوابق نادرست بیمار، دستخط‌های ناخوانا، ناکافی بودن تعداد پرستاران و وجود داروهای متفاوت با نام‌های مشابه در رده‌های بعدی قرار دارند.
در این دستورالعمل‌ها اقدامات خود بیمارها نیز مورد توجه قرار گرفته است؛ خطاهای خود بیمار که به مقدار قابل توجهی آمار خطاهای پزشکی را بالا می‌برد. قضاوت نادرست بیماران از علائم بیماری خیلی ساده می‌تواند به خطای تشخیص بینجامد، برای همین در این دستورالعمل‌ها از پزشکان خواسته میشود که بارها و به شکل‌های مختلف علائم بیماری را بسنجند تا تشخیص آنها برپایه اطلاعات ناصحیح نباشد که این خود به دستور بالارفتن زمان معاینه و زمانی که پزشک باید برای هر بیمار اختصاص دهد، انجامید. مسئولیت 80 درصد از خطاهای پزشکی را می‌توان به گردن فرایند پیچیده درمان و سیستم‌های پزشکی درهم‌تنیده بیمارستانی انداخت که بسیاری از بیماران از آن سردر نمی‌آورند. این دستورالعمل‌ها دلایل و راه‌حل‌ها را تحت سه فاکتور اصلی خلاصه می‌کنند:
پیچیدگی‌های بهداشت و درمان
فناوری‌های پیچیده، جراحی‌های پیچیده، داروهای قدرتمند، مراقبت‌های ویژه و افزایش زمان بستری در بیمارستان از عواملی است که میزان خطاهای پزشکی را افزایش می‌دهد. آموزش مؤثرتر و کارآمدتر پزشکان، بالا رفتن تجربه آنها، آشنا کردن بیماران با زبان ساده با فرایند درمان می‌تواند در کاهش این نوع خطاها مؤثر باشد.
سیستم و فرایند طراحی
در سال 2000، انستیتوی جهانی پزشکی عنوان کرد: «مشکل خطاهای پزشکی به خاطر این نیست که مردم در ارتباط با خدمات پزشکی بد هستند یا توانایی ندارند، بلکه مشکل اینجاست که مردمی خوب و توانا در سیستمی بد مشغول به کار هستند که نیاز است ایمن‌تر و بهینه‌تر شود.» ارتباطات ضعیف و خطوط نامشخص بین کادر پزشکی، پرستاری و سایر عوامل درمان به خطاهای فاحشی می‌انجامد. سیستم‌های تکه‌تکه گزارش‌دهی در بیمارستان‌ها، بارها خطر ایجاد خطا را ایجاد می‌کنند. این عدم هماهنگی به نتایج اشتباه و تشخیص‌های غلط می‌انجامد.
صلاحیت، آموزش و تمرین
دنیای پزشکی با انبوه زیادی از اطلاعات انباشته و منظم‌نشده، مواجه است. اطلاعاتی که طبقه‌بندی نشده و روزبه‌روز به مقدار آنها افزوده میشود. تخصصی درباره آنها به وجود نیامده و آموزش‌های مدونی نیز در موردشان وجود ندارد. عدم اذعان به شیوع بی‌رویه خطاهای پزشکی نه تنها کمکی به بهبود امور نخواهد کرد بلکه ریسک این خطرها را افزایش می‌دهد
جراحان در اتاق عمل هم زیر نظر قرار می‌گیرند
برخی بیمارستان‌ها به فکر آن هستند که با نصب دوربین در اتاق‌های جراحی ضمن بهتر کردن عملکرد اعضای تیم جراحی ایمنی بیماران را در زیر تیغ جراحان بالا ببرند.
اگر شما هم سریال‌های پزشکی مانند گری آناتومی را دیده باشید، می‌دانید بیمارستان‌ها دارای سیستمی پیچیده با بخش‌هایی پر جنب‌وجوش و ماجراهایی بسیار هستند. پزشکان، پرستاران و سایر کارکنان درمانی همواره با خواست‌های زیاد و فهرست بلند بالایی از وظایف روبرو هستند که ممکن است همه آنها را نتوانند درست انجام دهند. این یعنی وقوع بالقوه و بالفعل اشتباهات پزشکی به‌خصوص در دهه‌های اخیر که بیمارستان‌ها مجبور شده‌اند با منابع کمتر به بیماران بیشتری همان خدمات درمانی را ارائه کنند. نتیجه آنکه بر اساس آمارهای نشریه ایمنی سالانه 400 هزار نفر در جهان به دلیل خطاهای پزشکی می‌میرند.
بیمارستانی در نیویورک اما به راه‌حلی رسیده است که بسیاری آن را کارآمد می‌دانند. از سال 2013 به این طرف مرکز درمانی لانگ آیلند، ال‌آی‌جی، دوربین‌هایی وصل به یک سیستم نظارت تصویری از راه دور را در هر 24 اتاق جراحی خود نصب کرده است. این دوربین‌ها را شرکتی به نام اروسایت نصب کرده است. طراحان این شرکت که دارای 3 مرکز در کل کشور است جدولی را در حاشیه این ویدئو در نظر گرفته‌اند.
ماجرا ازآنجایی شروع شد که مادر و خواهر آدام آرونسون، موسس و مدیر ارشد آروسایت، طی اقامتشان در بیمارستان دچار عفونت شدند. بعدازآن، او به این نتیجه رسید که اگر نظارت بهتری صورت می‌گرفت، پزشکان و پرستاران می‌توانستند از این عفونت‌های خطرناک پیشگیری کنند.
اتاق‌های جراحی مدت‌هاست که برای مقاصد ایمنی یا آموزشی مجهز به دوربین‌هایی هستند، اما فناوری ویدئو کمتر برای بهبود ایمنی بیمار به کار گرفته شده است. کارکنان اروسایت هر 2 دقیقه ویدئو را کنترل می‌کنند و یک چک‌لیست (فهرست موارد) را برای اطمینان از عدم اشتباه طی عمل جراحی کنترل می‌کنند. داده‌هایی که آنان گردآوری می‌کنند بی‌درنگ در اختیار مسئولان اصلی اتاق‌های جراحی گذاشته میشود و کارکنان مسئول می‌توانند این اطلاعات را از طریق تلفن‌های هوشمند خود ببینند.
آرونسون می‌گوید: «کار این دوربین‌ها آن است که به کارکنان نشان دهد در طول روز در اتاق‌های جراحی دقیقا چه می‌گذرد. مثلا گروه نظافت می‌تواند به این تابلو نگاه کند و ببیند بیمار یکی از اتاق‌های جراحی را ترک می‌کند و این گروه می‌تواند برای نظافت وارد شود.»
این اطلاعات همچنین در مانیتورهای بزرگی در مراکز اصلی بخش جراحی بیمارستان قابل‌مشاهده هستند. این سیستم سطح اقدامات هر تیم جراحی را رده‌بندی و وقتی گروه جراحی مکث می‌کند تا پیش از شروع یا اتمام جراحی نگاهی به چک‌لیست بیندازد فضایی از رقابت دوستانه را پدید می‌آورد. آرونسون می‌گوید: «برای آنکه در دایره برندگان وارد شوید، باید به معیارهای بیمارستان عمل کنید.»
در این مرکز درمانی، بر اساس مطلبی که در نشریه کیفیت و ایمنی بی‌ام‌جی، نشریه پزشکی بریتانیا، چاپ شده است، از زمان نصب این سیستم زمان انتظار بیماران 15 درصد کاهش داشته است. برای محافظت از حریم خصوصی بیمار و حفظ پاسخگویی کارکنان ویدئو با وضوح پایین تهیه میشود. به‌این‌ترتیب ضمن دیدن جزئیات آنچه در اتاق عمل می‌گذرد، چهره‌ها را نمی‌توان شناسایی کرد. این ویدئو که هدفی جز گردآوری اطلاعات ندارد بیشتر با هدف آنکه برای اثبات ادعای خطای پزشکی مورد استناد قرار نگیرد، بعد از 24 ساعت پاک میشود.
در مقایسه با هزینه‌ای که خطاهای پزشکی به بار می‌آورند هزینه راه‌اندازی این سیستم زیاد نیست. بیمارستان برای نصب این سیستم حدود 11 هزار دلار پرداخته است و برای استفاده در اتاق‌های عمل برای نظارت بر داده‌ها باید روزانه 40 دلار دیگر پرداخت کند.
ارونسون در ابتدا این فناوری را برای صنایع گوشت طراحی کرد تا بر مراحل نگهداری و ذبح دام نظارت شود، اما بعدها فکر کرد که چنین فناوری می‌تواند در اتاق‌های عمل هم سودمند واقع شود. برای همین او ابتدا برنامه پایلوتی را برای بخش مراقبت‌های ویژه در بیمارستان دانشگاه نورث شور تهیه دید تا ببیند نصب این سیستم بر رایج‌ترین مشکل کارکنان پزشکی یعنی عدم شست‌وشوی مناسب دست‌ها چه اثری می‌تواند داشته باشد. مطلبی که در نشریه بیماری‌های عفونت‌های بالینی منتشر شد، حاکی از آن است که در 16 جلسه اجرای برنامه پایلوت تعداد کسانی که بهداشت دست‌ها را رعایت می‌کردند از 10 درصد به 86 درصد رسید. روش ویدئوی از راه دور همچنین نشان داد که ابزاری کارآمد در مدیریت زمان است.
آی‌ال‌جی روش‌های دیگری را نیز برای بهبود سطح عملکرد کارکنان خود پیش‌بینی کرده است، مانند فرستادن فردی به اتاق‌های عمل به‌طور اتفاقی برای نظارت بر اعمال جراحی و مرور موارد. اما تجربه ثابت کرده است که روش نظارت از طریق ویدئو از سایر روش‌ها موثرتر است. دکتر جان دی‌کاپوئا، رئیس بخش بیهوشی چند مرکز درمانی مختلف، سیستم آروسایت را در مرکز درمانی لانگ‌آیلند اجرا و مشاهده کرد میزان توانایی کارکنان این مرکز برای رعایت اصول ایمنی از 24 درصد به بیش از 90 درصد رسیده است.
به عقیده وی سیستم ویدئو در ضمن اضطراب حاصل از ارائه درمان موثر را کاهش می‌دهد. «شما بیماری دارید که می‌خواهد داخل شود و درمانش هم سروقت شروع شود، زمان تغییر و تبدیل هم لازم دارید، باید وضعیت بیماران دیگر را هم دنبال کنید. اینجا محیط گرانی است. ما تلاش می‌کنیم تا موثر باشیم و جامعه از ما می‌خواهد تا هزینه- فایده اقداماتمان را در نظر بگیریم. همه این کارها باید توام با رفتاری ایمن باشند.»
وی می‌گوید که بیمارستان این روش را به بخش‌های دیگر ازجمله بخش زایمان، آندوسکوپی و تمیز کردن وسایل در بخش اورژانس هم گسترش داده است.
«خوبی روش ویدئو این است که به شما مجال می‌دهد تا یک سری اطلاعات مفید را به دست آورید، بعد به‌عنوان سرپرست بنشینید و برای بهبود کار به قضاوت و تصمیم برسید.»
-----------------
پایان